Το αλκοόλ είναι ίσως η αρχαιότερη ψυχοτρόπος εξαρτησιογόνος ουσία που χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο. Από τα πολύ παλιά χρόνια οι άνθρωποι το χρησιμοποιούσαν σε κάθε ευκαιρία, χαρά, λύπη, επιτυχία, θρήνο, γέννα, θάνατο αλλά και για να δηλώσουν την πίστη τους στο Θεό!
Στην εποχή μας η χρήση του είναι ακόμα συνυφασμένη με πολλές κοινωνικές περιστάσεις.
Στην Ευρώπη όμως τα τελευταία χρόνια έχει διαδοθεί μεταξύ των νέων μια επικίνδυνη πρακτική κατανάλωσης, η οποία συνίσταται στην περιστασιακή εντατική κατανάλωση αλκοόλ το λεγόμενο «binge drinking» δηλαδή "βαριά χρήση αλκοόλ".
Τα στοιχεία που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντικά, με τη χώρα μας να καταλαμβάνει μία από τις μεσαίες θέσεις στο «binge drinking». Επίσης στην έρευνα HBSC (Currie et al. 2004) οι έφηβοι ερωτήθηκαν πόσο συχνά καταναλώνουν αλκοόλ μέσα σε μια εβδομάδα. Τα αποτελέσματα έδειξαν συχνή κατανάλωση για το 29% των εφήβων 15 ετών, ποσοστό ανησυχητικό για την εξάπλωση του αλκοόλ στις μικρές ηλικίες στην Ευρώπη.
Η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί την αιτία ενός μεγάλου αριθμού τροχαίων, εργατικών και άλλων ατυχημάτων, τραυματισμών, εγκληματικών πράξεων, ενδοοικογενειακής βίας, πτώσεων και δηλητηριάσεων.
Η χρήση και η εξάρτηση δεν είναι ταυτόσημες έννοιες. Κανείς δεν φτάνει στην εξάρτηση βέβαια χωρίς να προηγηθεί χρήση για κάποιο χρονικό διάστημα.
Μερικοί από τους παράγοντες που ευθύνονται για την προβληματική χρήση αλκοόλ είναι κοινωνικοί - περιβαλλοντικοί, ατομικοί και βιολογικοί.
Νέοι που διαθέτουν χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως αναζήτηση έντονων αισθητηριακών εμπειριών ή παρορμητικότητα βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης προβλημάτων σχετιζόμενων με την κατανάλωση αλκοόλ. Ενδέχεται να αποκομίζουν πιο ισχυρή αντιστρεσογόνο δράση από την κατανάλωση του.
Το ιστορικό κατανάλωσης αλκοόλ έχει επίσης μελετηθεί ως ατομικός παράγοντας. Οι άνθρωποι που κάνουν πιο βαριά χρήση αλκοόλ αναπτύσσουν ανοχή και έτσι απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες της ουσίας ώστε να μειώσουν το άγχος τους.
Επιπλέον η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού αλκοολισμού αποτελεί έναν αναγνωρισμένο παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη αλκοολισμού. Έρευνες κατέδειξαν ότι ενήλικοι που στην παρούσα φάση της ζωής τους δεν έκαναν προβληματική χρήση αλκοόλ αλλά ο πατέρας τους είχε πρόβλημα αλκοολισμού, βίωναν αυξημένη αγχολυτική δράση από τη χρήση αλκοόλ. Ακόμα η επικρατούσα επιστημονική άποψη είναι ότι γενικότερα οι ουσίες χρησιμοποιούνται συχνά ως μέσον αυτό-ίασης ή «μουδιάσματος» του ψυχικού πόνου από ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, διαταραχές προσωπικότητας, διαταραχή μετατραυματικού στρες και από ανθρώπους που βρίσκονται σε πένθος.
Το άγχος που βιώνει κανείς στις σχέσεις και στην οικογένεια του: σχέση με το σύντροφο, σεξουαλικά προβλήματα, διαταραχές των παιδιών, σοβαρή ασθένεια κ.α. μπορεί να τον οδηγήσουν επίσης στη χρήση αλκοόλ για να «χαλαρώσει». Επειδή το αλκοόλ είναι μια νόμιμη και κοινωνικά αποδεκτή ψυχοτρόπος ουσία είναι εύκολο κανείς να το χρησιμοποιήσει.
Από τη δεκαετία του '50 διαπολιτισμικές μελέτες οδήγησαν στην υπόθεση ότι οι κοινωνίες που βίωναν το περισσότερο στρες ήταν αυτές που εμφάνιζαν και τα υψηλότερα ποσοστά κατά κεφαλήν χρήσης αλκοόλ. Οι έρευνες κατέδειξαν ότι μια μέση κατανάλωση αλκοόλ όπως και μια μέση αύξηση στη βαριά χρήση αλκοόλ μπορεί να ακολουθήσει μετά από κοινωνικό στρες, όπως είναι μια βαθιά οικονομική κρίση σαν αυτή που βιώνουμε στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.
Κοινωνικοί παράγοντες κατά τη διάρκεια της ζωής κάποιου όπως είναι το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, η μη ιδιοκτησία στέγης, η ανεργία, οι επισφαλείς εργασιακές σχέσεις, οι αυξημένες εργασιακές απαιτήσεις και η μοναχική διαβίωση έχουν συνδεθεί με αυξημένη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών.
Ακόμα δυσμενείς οικογενειακοί όροι, συμπεριλαμβανομένων των χαμηλών επιπέδων γονικής επίβλεψης και της μονογονεϊκής οικογένειας και η χρήση ουσιών στις παρέες συνομηλίκων έχουν συνδεθεί με κάπνισμα και έναρξη χρήσης οινοπνευματωδών και παράνομων ουσιών στους εφήβους.
Παράλληλα δημιουργείται ο εξής φαύλος κύκλος: οι άνθρωποι που ζουν σε δυσμενείς κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες κάνουν συχνότερα χρήση και κατάχρηση ουσιών λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν αλλά και η χρήση με τη σειρά της αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα περεταίρω κοινωνικού αποκλεισμού και άγχους.
Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα. (2007), ΕΠΙΨΥ
Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγειινής. (2005). Η χρήση οινοπνευματωδών στους εφήβους. Επιμ.ΕΠΨΥ, Αθήνα
Pohorecky, L. A. (1991). Stress and alcohol interaction: an update of human research. Alcoholism: Clinical and Experimental Research 15, 438?459
Sandro G, Arijit Nandi1, David Vlahov. (2004). The Social Epidemiology of Substance Use ,Epidemiologic Reviews, 26:36?52
Effects of deviant child behavior on parental alcohol consumption. Stress-induced drinking in parents of ADHD children. Pelham WE Jr, Lang AR, Atkeson B, Murphy DA, Gnagy EM, Greiner AR, Vodde-Hamilton M, Greenslade KE. Am J Addict. 1998 Spring;7(2):103-14
Niggebrugge A, Haynes R, Jones A, Lovett A, Harvey I. (2005). The index of multiple deprivation 2000 access domain: a useful indicator for public health, Social Science Medicine, 60:2743-2753